87.7 Yıldız FM ve Yıldız Haber TV ortak yayınında gazeteci Necdet Uybaş Bülent Saylam’ın konuğu olan akademisyen, yazar, tarihçi Doç. Dr. Fatma Çalik Orhun, son kitabı “Geçmişin İzinde: Keşan Nüfus Defterlerinin Anlattıkları”çerçevesinde Osmanlı döneminde Keşan’ın sosyal yapısını detaylarıyla aktardı.
Üç Ana Kaynak, Bir Kentin Sosyal Haritası
Programda Doç. Dr. Çalik Orhun, 1831, 1839 ve 1844 yıllarına ait Osmanlı nüfus defterleri üzerinden Keşan’ın demografik yapısını ele aldı. Bu defterlerin, dönemin erkek nüfusu, meslek dağılımı, göç hareketleri, etnik ve dini kimliklerin kayıt altına alınması gibi pek çok önemli bilgi içerdiğini belirten Orhun, 1831 sayımının Osmanlı’daki ilk sistematik nüfus sayımı olduğunu ve bu çalışmanın tarih yazımında kritik bir kaynak olduğunu vurguladı.
Kitapta yer alan kayıtlar, yalnızca sayısal verilere değil; bireylerin fiziksel özelliklerine, lakaplarına, kökenlerine ve toplumsal rollerine de ışık tutuyor. Örneğin, imamlar, muhtarlar, öğretmenler, çobanlar ve esnaf gibi birçok meslek grubu detaylarıyla kayıt altına alınmış. Bunun yanı sıra göçmenlerin geldikleri bölgeler ve sosyoekonomik statülerine göre vergi türleri gibi bilgiler de belgelenmiş durumda.
Gayrimüslimler, Lakaplar, Mahalle Kültürü
Çalik Orhun’un çalışması, özellikle 1844 tarihli defterde yalnızca gayrimüslim nüfusun yer almasıyla dikkat çekiyor. Kitap, Rum, Bulgar ve Yahudi toplulukların isimleri, meslekleri ve yerleşim yerleri üzerinden Keşan’daki çokkültürlü yapının izlerini taşıyor. Özellikle çobanlık yapan Rum nüfusun ağırlıkta olduğu bölgeler ve gayrimüslimlerin vergi kayıtları da kitapta ayrıntılı biçimde yer alıyor.
Lakaplar ve soyadlarının tarihsel kökeni de programda öne çıkan konular arasında yer aldı. “Zincirli”, “Helvacıoğlu”, “Kolukısa” gibi günümüzde soyadı olarak kullanılan isimlerin Osmanlı kayıtlarında geçtiği; bu yönüyle kitabın aile tarihi araştırmaları açısından da önemli bir kaynak sunduğu ifade edildi.
Keşan’ın Kaybolan Kültürel Mirası
Programda sadece kitap değil, Keşan’ın genel kültürel ve mimari mirası da tartışıldı. Tarihi sokak isimlerinin korunması, restore edilmemiş Osmanlı yapıları, yok edilen çeşmeler ve unutulmuş mutfak kültürü gibi konular derinlemesine ele alındı. Keşan’ın tarihi değerlerinin korunamamasından duydukları üzüntüyü dile getirirken, kurumların kültürel çalışmalara daha fazla sahip çıkması gerektiği vurgulandı.
Uybaş, bu gibi kültürel kaynakların yerel yönetimler, kamu kurumları ve sivil toplum tarafından desteklenmesi gerektiğinin altını çizdi. Özellikle yerel yöneticilerin ve üniversitelerin Keşan üzerine daha fazla akademik ve kültürel proje üretmesinin önemine dikkat çekti.
Geleceğe Taşınan Hafıza
Programın sonunda, Keşan’ın kültürel belleğinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması için sadece tarihçilerin değil, arkeologların, halk bilimcilerin, gastronomi uzmanlarının da katkı sunması gerektiği ifade edildi. Doç. Dr. Fatma Çalik Orhun, Osmanlı nüfus defterlerinin sistematik bir biçimde çevrilmesinin ve yaygınlaştırılmasının, Keşan’a dair hafızayı canlandıracağını belirtti.
“Geçmişin İzinde: Keşan Nüfus Defterlerinin Anlattıkları” kitabı Sonçağ Yayınları’ndan çıktı ve yayınevinin resmi web sitesinden temin edilebiliyor. Hem akademik çevrelerin hem de aile tarihine ilgi duyanların faydalanabileceği kaynak eser, Keşan tarihine dair şimdiye dek yapılmış en kapsamlı derlemelerden biri olma niteliğini taşıyor.
